De Martinswand, waar keizer Max op de rand van zijn graf stond

“Als ze maar kematen, als ze maar kematen!” In 1484 klinkt het wanhopig in de grot in de Martinswand bij Zirl. De beller in de muur is niemand minder dan de nog jeugdige toekomstige keizer Maximiliaan. Drie dagen en drie nachten zat hij vast in de verticale rotswand, niet durfde hij vooruit of achteruit te gaan. Hij wordt geteisterd door angstaanvallen en hoopt dat er redders komen. Misschien heeft hij er zelfs spijt van dat hij de gemzen en steenbokken naar dit onbegaanbare en steile terrein is gevolgd in zijn verlangen om te jagen. En dat, tot overmaat van ramp, het publiek getuige kon zijn van zijn misstap. De eerste dramatische live gebeurtenis van de Middeleeuwen? Ik ben geneigd om dat aan te nemen.

Zo zag de schilder Ferdinand Graf zu Harrach de keizer: bibberend en biddend in de Martinusmuur.

Waar nu de voetgangersbrug vlak voor de Max-grot in de Martinswand loopt, zou keizer Maximiliaan gehurkt kunnen hebben. ©Werner Kräutler

De hemel komt te hulp

De legendarische redding van de keizer uit de Martinswand.

In deze bijna hopeloze situatie vraagt Maximiliaan om de Heilige Communie te mogen ontvangen, althans van op een afstand, zoals men in die dagen deed voor de hopeloos verlorenen. Plotseling verschijnt er een jongeman in boerenkleren die hem de veilige weg uit de muur wijst. “Wees blij, mijn heer,” begint de jongeman te zeggen – “God is nog in leven, die u kan en zal redden. Volg mij alleen en wees niet bang!” De boerenjongen leidt de keizer veilig de vallei in, Maximiliaan is gered. Het feit dat de redder dan verdwijnt in de juichende menigte is precies wat de Habsburgers nodig hebben. Want weldra wordt gezegd dat de keizer gered is door een engel van de Heer.

Ieder kind in Tirol kent dit legendarische voorval. Net als de onjuiste veronderstelling dat de plaatsnaam Kematen teruggaat op het pleidooi van de keizer, “als ze maar kematen…”. De naam van het dorp komt eigenlijk van het woord “Kemenate”. Dit was de naam die in de Middeleeuwen werd gegeven aan een verwarmde kamer.

Tot op de dag van vandaag wordt er echter alleen gespeculeerd over hoe dit incident in detail heeft plaatsgevonden. Het is echter zeer waarschijnlijk dat de keizer in de Martinswand tegenslag heeft geleden. Zijn redding door een engel, echter, is gebreid uit het weefsel dat van een ongeluk een legende maakt.

Maximiliaan breit zijn eigen Martin Wall – legende

Er zijn aanwijzingen dat Maximiliaan zelf al snel aan deze legende begon te breien. Want hij die door engelen wordt gered – zo heeft de Majesteit wellicht berekend – is voor het gewone volk een lieveling van de goden. En zo liet hij de gebeurtenis – het ‘ongeluk’ in de Martinikwall – optekenen in het vers-epos‘Theurdank‘. Voor een betere uitleg, zelfs met een grafische voorstelling. (Zie illustratie hieronder). Theurdank’ is eigenlijk een biografie, een verslag van Maximiliaan’s bruidsreis naar Maria van Bourgondië en bevat avonturen en gevaren die de stoutmoedige ridder Theurdank vulgo Maximiliaan beleefde en moest doorstaan. Een daarvan is de bijna fatale jacht op de steile rotswand bij Zirl. De engelensaga daarentegen is waarschijnlijk niet rechtstreeks van Maximiliaan’s hand gekomen. Het verhaal dat onder het volk de ronde deed, samen met de redenen voor de wonderbaarlijke redding, moeten hem echter allesbehalve onwelgevallig zijn geweest.

De showjachten bij Martinsbühel

De Martinsbühel speelt een beslissende rol in deze legende. Deze verhoging, die direct aan de voet van de Martinswand ligt, was reeds in de Latène-periode een strategisch punt van bijzonder belang. De Romeinen bouwden hier het fort Teriolis als bevoorradingsdepot voor garnizoenstroepen op de Donau-Iller-Rijn-Limes, de nieuwe grenslijn van het rijk

Houtsnede uit het verzen epos ‘Theurdank’

In de Middeleeuwen werd op de resten van het fort het versterkte complex“Sant Marteinsberg bei Zierlen” gebouwd. Hertog Sigismund der Münzreiche en keizer Maximiliaan bouwden het kasteel later uit tot jachtslot. Geen wonder, want vanaf dit punt waren de steenbokken en gemzen in de Martinswand altijd in zicht

En nu komen we tot dekern van dezaak: hier organiseerde de door jacht geobsedeerde keizer de zogenaamde showjachten. De jacht werd als het ware “voor publiek” gehouden, voornamelijk op steenbokken en gemzen. Het is onbetwistbaar dat dergelijke gebeurtenissen behoorden tot de opmerkelijke gebeurtenissen voor de geestelijkheid en de hoge adel. Het feit dat dit “incident” van Maximiliaan in de Martinswand plaatsvond in het bijzijn van toeschouwers mag worden aangenomen. Verhalen melden dat het nieuws over de bijna hopeloze situatie van de keizer zich snel onder het volk had verspreid en dat “overal de mensen smeekten om de redding van hun geliefde heer”. Dit was waarschijnlijk het allereerste live verslag in de Hoge Middeleeuwen. Ook niet slecht, naar mijn mening.

De overhangende rots maakt van de Maximiliangrotte in de Martinswand de ideale omgeving voor een miraculeuze redding. ©Werner Kräutler

De Martinsbühel met het paleis en de Martinskirche, gebouwd over wat misschien wel de oudste kerk van Tirol is, daterend uit de 5e of 6e eeuw. Van hieruit vervolgden edelen en geestelijken de jacht in de Martinswand. En het ongeluk van de keizer. ©Werner Kräutler

Uitzicht vanuit de ‘Maximilian Grotto’ van de westelijke Centrale Hooglanden. Het eerste kruis werd op instigatie van Maximiliaan al tussen 1503 en 1504 in de muur geplaatst. ©Werner Kräutler

Maximiliaan was, zoals we nu weten, een zeer begaafde zelfpromoter. In nieuw Duits: hij was een marketing genie. De Habsburgers waren een van de eerste heersers die het belang inzagen van de drukpers, die kort tevoren was uitgevonden. En om zijn positie en populariteit, maar ook de herinnering aan hem bij het volk te versterken, deed hij al in het begin van de 16e eeuw een beroep op het gedrukte woord in combinatie met houtsneden. Zijn opdrachtwerk “Theurdank”, dat lang van tevoren was voorbereid, moest hem voorstellen als een door God gezonden held die alle tegenslagen van deze wereld trotseerde. Bovendien liet hij tussen 1503 en 1504 in de grot een herdenkingskruis oprichten, geflankeerd door figuren van de H. Maria en de H. Johannes.

Het is dus geen wonder dat keizer Maximiliaan tot op de dag van vandaag zo populair is bij de Tirolers.

Mijn tips

• De weg naar de Maximiliaan-grot is overal beveiligd, kindveilig en begint op de parkeerplaats van het Rode Kruis in Zirl
• Duur van de beklimming van de grot: ongeveer 1 1/4 uur. Goede schoenen met profielzolen zijn vereist.
• U kunt een gedetailleerde beschrijving van de route vinden hier.
• Voor klimliefhebbers: de Martinswand is een eldorado voor klimmers.