HET USTAŠA-REGIME 1941-1945
Na de invasie van Joegoslavië door Duitse troepen werd het onafhankelijke Kroatië uitgeroepen. Een fascistische vazalstaat van Hitler-Duitsland onder leiding van Ante Pavelić, de leider van de Ustaša-beweging. Deze keerde uit ballingschap terug naar Zagreb en riep zichzelf uit tot het nieuwe staatshoofd. Vanaf dat moment waren de rassenwetten van het Derde Rijk ook in Kroatië van kracht en begon het Ustaša-regime Joden, Serviërs, Roma en Kroatische tegenstanders van het regime te vervolgen. Terwijl Hitler een Jodenvrij Duitsland wilde, was een Servië-vrij Kroatië belangrijk voor Pavelic. Op dat moment woonden er ongeveer twee miljoen mensen van Servische afkomst in Kroatië. Met behulp van de zogenaamde één-derde-oplossing moest een derde van de Serviërs zich van de Servische orthodoxie tot het katholicisme bekeren. Voor een derde was uitzetting gepland, en voor het laatste derde moord. Binnen enkele maanden in 1941 verloren tot 200.000 Serviërs het leven bij de etnische zuiveringen, en vele weerbare Serviërs werden naar Duitsland gedeporteerd voor dwangarbeid.
Er waren ook concentratiekampen onder het Ustaša-regime, waarvan het grootste in Jasenovac was met nog vijf andere subkampen, zoals de voormalige monarchie-gevangenis in Stara Gradiška.
DIANA BUDISAVLJEVIĆ ACTIE
Diana Budisavljević vernam over de omstandigheden en de gevangen Servische en Joodse vrouwen en kinderen in het kamp Loborgrad, gelegen bij Zagreb, eind oktober 1941. Zij besluit hen te helpen, maar dat is in het begin bijna hopeloos. In die tijd was de Joodse gemeenschap in Zagreb in staat hulp te bieden aan de gevangen Joodse vrouwen en kinderen, maar niemand was verantwoordelijk voor de Servische vrouwen en kinderen. Ze kregen geen enkele steun. Budisavljević wilde hen helpen en zocht steun bij de Joodse gemeenschap. De Joodse Gemeenschap van het Ustaša-regime stemde ermee in Diana's hulpgoederen naar het kamp Loborgrad te brengen.
Diana begon allerlei nuttige dingen te verzamelen voor de gevangenen. Strobalen, dekens, voedsel en kleren. Het nieuws verspreidde zich snel, vooral onder de Serviërs van Zagreb. Meer en meer mensen klopten aan bij Diana en gaven hun donaties. Alles moest snel en anoniem gebeuren, want niemand wilde negatieve aandacht trekken. Immers, als je van Servische afkomst was, kon je snel gearresteerd worden.
Toen Diana's eerste levering in het kamp aankwam, vernam zij dat praktisch niets daarvan de Servische vrouwen en kinderen bereikte. De kampdirecteur liet de hulpgoederen in beslag nemen, terugbrengen naar Zagreb en verkopen. Diana Budisavljević was neerslachtig, maar wilde niet opgeven. Zij probeerde nu via een officiële vergunning toegang tot het kamp te krijgen en haar actie te legaliseren.
DE EERSTE SUCCESSEN
Zij deed een beroep op de aartsbisschop van Zagreb, op de protestantse bisschop van Zagreb en werd steeds afgewezen. Wetende dat zij in groot gevaar verkeerde, gaf Diana Budisavljević niet op om te proberen haar actie te legaliseren. Dit was de enige manier waarop zij er zeker van kon zijn dat haar hulp werkelijk ten goede zou komen aan Servische vrouwen en kinderen. Zij benaderde het regime rechtstreeks - een moedige daad, om niet te zeggen vermetel. Na vele verzoeken en besprekingen kreeg zij in februari 1942 toestemming om hulpgoederen naar Loborgrad te sturen en om vijf jongens en zes meisjes uit het kamp te halen. Haar doorzettingsvermogen werd voor de eerste keer beloond.
Budisavljević bracht ook veel tijd door op het hoofdstation van Zagreb. Hier verzorgde zij mensen die naar Duitsland zouden worden gedeporteerd voor dwangarbeid. Op een dag, toen 400 kinderen uit Duitsland terugkeerden omdat zij te zwak waren voor dwangarbeid, slaagde zij erin hen in het tehuis voor doven van Zagreb onder te brengen, wetende dat zij anders in een Kroatisch concentratiekamp terecht zouden zijn gekomen. Tegelijkertijd vernam zij van vele Servische kinderen die gevangen zaten in het concentratiekamp Stara Gradiška. De plaatsing in het tehuis werd mogelijk gemaakt door een hoge ambtenaar van het Kroatische Ministerie van Volksgezondheid, Kamilo Bresler. Vanaf dit moment bleek Bresler een van Diana's grootste steunpilaren te zijn in haar hulpverlening. Hij werd zeer gerespecteerd door de Kroatische bevolking en door zijn hulp was het mogelijk de bevrijde kinderen in gezinnen onder te brengen.
Het concentratiekamp Stara Gradiška was een van de subkampen van het grootste kamp, het concentratiekamp Jasenovac. Ten minste 90.000 Serviërs, Joden en Roma werden daar vermoord tijdens het Ustaša-regime, sommige tellingen spreken zelfs van meer dan 100.000. Tot 20.000 kinderen werden gevangengezet in Stara Gradiška. Budisavljević wilde hen ook redden.
KINDEREN UIT HET CONCENTRATIEKAMP
In juni 1942, ontmoette Diana Budisavljević Gustav von Kocijan, een Wehrmacht officier. Diana neemt hem in vertrouwen en onthult dat zij Servische kinderen wil redden uit het concentratiekamp. Zeer riskant! Maar de agent gaat akkoord om haar te helpen. Via connecties weten ze toestemming te krijgen van de Ustaša politie. De vertegenwoordigers van het Derde Rijk oefenden druk uit op het hoofd van de politie, Slavko Kvaternik. Hij was ook het hoofd van alle concentratiekampen in Kroatië. Zo slaagde Budisavljević erin kinderen uit Jasenovac en de subkampen weg te krijgen. Met de hulp van het Rode Kruis en Caritas werden duizenden kinderen in gezinnen geplaatst en van een zekere dood in de concentratiekampen gered.
DE ERFENIS VAN DIANA BUDISAVLJEVIĆ
Diana Budisavljević redde in de periode 1941-1945 ongeveer 15.000 Servische kinderen uit de concentratiekampen van de Ustaša - een exact aantal is helaas niet bekend.
in 1972 keerde zij terug naar Innsbruck, waar zij in 1978 overleed. Ze is begraven op het kerkhof in Wilten. Haar heldendaden bleven verborgen. Totdat het Kroatisch Staatsarchief en het Jasenovac concentratiekamp-monument Diana's dagboek in 2003 publiceerden. En bracht zo de herinnering aan deze bijzondere vrouw weer in het bewustzijn.
