Vaarwel 2.0

In de afgelopen 20 jaar is de begrafenisondernemersbranche in Tirol ingrijpend veranderd. Tegenwoordig wordt het aanbod van diensten voor rouwenden uitgebreid met rouwbegeleiding en zorg voor de overledene. De tijden van alleen het leggen van de kist en het organiseren van de "pompes-funèbres" inclusief bloemstukken zijn definitief voorbij. Een verandering, tussen haakjes, die zijn oorsprong vindt in Tirol.

Christine Pernlochner-Kügler is de naam van de vrouw die Facebook had altijd mijn aandacht getrokken. Iedereen die haar site voor de eerste keer bezoekt, wrijft verbaasd in zijn ogen. Haar profielfoto toont haar - omringd door opgestapelde doodskisten - staand in een doodskist met haar ogen gesloten. Dit komt door haar beroep: Ze is een begrafenisondernemer in Innsbruck.

Onlangs is Christine ook auteur geworden van een opmerkelijk boek: "Du stirbst nur einmal, leben kannst du jeden Tag" (Je sterft maar één keer, je kunt elke dag leven) Goldegg-Verlag publiceerde 'Bezetenheid met de dood'. De bewering "De dood doet leven!", in rood omrand op de omslag van het boek, is een verwijzing naar de duizelingwekkende persoonlijkheid van de auteur, die jarenlang doodsbang was voor een monster dat "De Dood" heette. Het boek - ik zou het eerder een gids moeten noemen - gaat over het omgaan met rouw en op een respectvolle en mooie manier afscheid nemen van de overledene. Met andere woorden, afscheid nemen 2.0.

BEGRAFENISONDERNEMER MET DOCTORAAT

Hoe wordt iemand eigenlijk begrafenisondernemer? "Ik ben er ingegleden," geeft Christine Pernlochner-Kügler eerlijk toe. Het onderwerp van haar proefschrift, "Schaamte en afkeer van het lichaam", hield eigenlijk maar zijdelings verband met haar huidige beroep. Haar lerarenopleiding in psychologie, filosofie en Duits leidde logischerwijs tot een loopbaan als onderwijzeres. Na de baby-pauze begon zij ook de psychologische vakken te doceren aan de school voor verpleegkunde in het opleidingscentrum West van Innsbruck.

DE DOOD WAS EEN MONSTER

Met de dood had Christine, zoals reeds gezegd, al vroeg in haar leven een meer dan verdeelde verhouding. "De dood was mijn onderwerp van angst, altijd verbonden met afschuwelijke fantasieën" vertelt ze. Geen wonder dat ze de dood ook tot een onderwerp in haar lessen maakte. Zij wilde haar studenten leren hoe om te gaan met overleden familieleden tijdens excursies naar de kliniek in Innsbruck. "Daarbij viel het mij op dat de kamers in de kliniek waar de overledenen worden opgebaard, natuurlijk niet zijn aangewezen als 'afscheidskamers' voor familieleden," zei zij. "Ik vroeg me af of ik het aankon om zo'n overleden familielid of kennis te vinden", zegt ze vandaag. Dat is precies wat ze wilde veranderen.

De uitnodiging van de pedagoog Markus Ploner voor een seminar aan de verpleegschool was toen het begin van een opmerkelijke samenwerking, die uitmondde in een fundamentele verandering van de werkwijze en het aanbod van de Tiroolse begrafenisondernemers. Ploner, afkomstig uit Vorarlberg, heeft namelijk als student tijdens een stage als begrafenisondernemer in een Duits uitvaartcentrum de moderne verzorging van overledenen geleerd. Dit had ook een blijvende invloed op de keuze van zijn dissertatieonderwerp, dat handelde over "afscheid nemen".

TIROL BLEEF ACHTER

"Terwijl 20 jaar geleden de overledenen in ons land alleen door het uitvaartcentrum werden aangekleed en in de kist gelegd, stond de verzorging van overledenen in Duitsland al op een veel hoger niveau," legt Christine uit. "Overledenenzorg betekent dat je de doden zo presenteert dat nabestaanden afscheid kunnen nemen zonder bang te worden of zelfs te walgen."

Samen besloten zij in 2004 te gaan samenwerken met de "Trauerhilfe", die destijds was opgericht door begrafenisondernemers uit Tirol en Vorarlberg. "We hebben in Tirol zeker pionierswerk verricht," zegt Pernlochner-Kügler vandaag. Terwijl Markus Ploner de leiding op zich nam, was zij verantwoordelijk voor public relations en opleiding. Toen zich in 2011 de gelegenheid voordeed om de I. Neumair Funeral Home in de Schöpfstraße van Innsbruck, grepen de twee de kans met beide handen aan en begonnen in 2012 het instituut een nieuwe werkinhoud en ook een nieuw imago te geven.

De naam van het instituut geeft dit al aan: I. Neumair Bestattungundmehr. Het woord "meer" staat voor een geheel nieuwe vorm van rouwbegeleiding en zorg voor de overledene.

COVID TOTE IN INNSBRUCK STATISTIEKEN

Ik was altijd al geïnteresseerd in hoeveel mensen er gemiddeld per jaar in Innsbruck sterven. Het zijn er 1.200, zegt Christine Pernlochner-Kügler. En als er al bewijs nodig was geweest dat de COVID-ziekte dodelijk kan zijn, dan levert zij het: in november en december 2020 schoot het aantal mensen dat in Innsbruck stierf met 45 procent de hoogte in. Het waarschuwingslicht moet gaan branden, ondanks alle scepsis over vaccinatie.

In haar boek geeft ze niet alleen een inkijkje in dit ongewone beroep, dat verdrietig en hartverscheurend kan zijn, maar ook grappig en bizar. Ze beschrijft ook welke diensten een moderne begrafenisonderneming aanbiedt en vertelt verhalen uit haar praktijk als begrafenisondernemer.

WAT ZOU EEN OVERLEDEN PERSOON NU AAN HET DOEN ZIJN?

Een van haar methodes om verdriet te kanaliseren maakte bijzonder veel indruk op me. Soms stelt zij familieleden voor na te denken over wat de overledene nu zou doen als er echt een hiernamaals zou zijn. Dan blijkt dat de een graag een schnaps drinkt, de ander boetieks bezoekt om handtassen en schoenen te kopen. "Omdat ze daar nieuwe kleren moet krijgen," lachen de familieleden. Wie meer wil weten over de zorg en de dienstverlening van een begrafenisondernemer, mag de video van een programma op de Zwitserse televisie niet missen: Waarom dode mensen ons bang maken.

Eigenlijk is het boek van psychologe Pernlochner-Kügler een gids voor allen die geconfronteerd worden met de dood van vrienden of familieleden. Het bevat tips en aanwijzingen voor rouwenden en helpt vooral om te gaan met rouw. De suggesties over hoe je verdriet te boven kunt komen, lijken me ook bijzonder belangrijk. Wat het boek zo lezenswaardig maakt, zijn de vele vermakelijke beschrijvingen van het afscheid nemen, met geen gebrek aan grappige voorvallen.

Het is algemeen bekend dat lachen en huilen dicht bij elkaar liggen. "Humor begint waar de lach eindigt", dacht ze bij zichzelf toen ze een grap op haar Facebook-pagina plaatste na het overlijden van Motörhead-frontman Lemmy Kilmister, die een paar dagen later gevolgd werd door David Bowie: "Lemmy dood. David dood. Op een dag zullen we alleen op de wereld zijn - met Helene Fischer." 144 likes en slechts één berisping waren het resultaat.

Haar humor is typerend voor deze vrouw die met beide benen op de grond staat en die nog steeds lesgeeft aan toekomstige verpleegkundigen in haar eigen seminarruimte in het instituut. Want het gaat haar er niet alleen om de toekomstige verpleegsters voor te bereiden op vragen van familieleden. Zij leert ook technieken om de overledene correct te plaatsen, zodat er geen doodssporen verschijnen.

GOTHIC GEVOEL ALS JE GAAT LIGGEN VOOR EEN TEST

Maar het instituut heeft ook naam gemaakt als bijscholingsinstituut voor geïnteresseerde groepen, voor schoolklassen en zelfs voor senioren. Het doel is belangstellenden te informeren over hoe een moderne begrafenisonderneming werkt. Daarbij kun je zelfs in een doodskist gaan liggen. Als u wilt, zal het personeel van het instituut het deksel erop doen. Dit creëert een gothic gevoel dat best grappig kan zijn, zoals ik mezelf overtuigde.

Christine Pernlochner-Kügler studeerde psychologie en filosofie en is thanatologe met haar eigen begrafenisonderneming in Innsbruck. Zij is werkzaam in de gezondheidssector en bij het beheer van crisissituaties en is lid van het Oostenrijks Netwerk voor Ritueel Onderzoek. Haar professionele focus ligt vooral op het begeleiden van nabestaanden tijdens de uitvaart en op het individueel vormgeven van uitvaartceremonies en rituelen. Het gaat haar erom het sterven en de dood als laatste levensfase aanvaardbaar te maken, het taboe op de dood te doorbreken en onze verknipte manier van omgaan met de eindigheid in vraag te stellen.

Christine Pernlochner-Kügler
"Je sterft maar één keer, je kunt elke dag leven"
Een begrafenisondernemer vertelt
220 pagina's, 2021, ISBN: 9783990602430

€ 19.95

Uitgeverij Goldegg