De serre en zijn impresario

De culturele zomer van Innsbruck is gered. De Kas uit de diepten van drie vergrendelingen tevoorschijn komt met een programma dat zich kan meten met de internationale normen. De man achter dit unieke culturele programma is een levende legende: Intendant en Treibhaus impresario Professor Norbert K. Pleifer.

Ongelooflijk, ik ken hem dit jaar precies 50 jaar. Toen Norbert in 1971 voor het eerst incheckte in het International Student Hostel, maakte ik een praatje met de portier. Al snel bleek dat de jongeman met de zelfverduisterende bril mijn toekomstige kamergenoot was. De dingen die ik sindsdien met hem heb meegemaakt klinken vaak avontuurlijk.

Laat me je meteen een verhaal vertellen. Op een van onze ontelbare korte uitstapjes naar Venetië wilden wij als studenten de nacht doorbrengen in een kerk - natuurlijk in San Marco. Alsof hij uit de grond groeide, verscheen er een geestelijke die ons er niet alleen uitgooide. In ruil bood hij ons een kamer aan in het klooster. Wij realiseerden ons pas wie het was die ons eigenlijk uit de kerk verbande, toen hij enkele jaren later als Paus op de borstwering van het Vaticaanpaleis verscheen Johannes Paulus I hijzelf had ons een nacht in de kerk in Venetië bespaard.

Het feit dat we de volgende dag met de carabinieri te maken kregen is een ander verhaal. KOMM-medeoprichter Claudius Baumann had met Pleifer gewed dat hij het niet zou wagen in de Canale Grande te plassen. Het kwam zoals het moest komen: de toekomstige professor werd prompt betrapt en bracht een nacht in hechtenis door. Misschien was dit het oorspronkelijke idee voor een van de meest legendarische Pleifer posters. Met name die over een 'Innschiffer', die een cultstatus verwierf en in bijna elke studentenflat hing.

Ik geef het toe: ons studentenleven in de eerste helft van de jaren '70 van de vorige eeuw was in geen enkel opzicht te vergelijken met dat van vandaag. Het zat vol met spinnen. Allemaal goed genoeg om vandaag de havens (= Oostenrijks voor gevangenis) binnen te wandelen. Maar ook materiaal om een heel boek te vullen. Nu besef ik dus dat ik een "hedendaagse getuige" ben geworden. Nogal lomp.

De sensationele "wederopstanding" van de kas uit de duisternis van de derde vergrendeling gaat gepaard met een jubileum. Met andere woorden, 2021 is een heel bijzonder kasjubileumjaar.

Precies 45 jaar geleden richtten Norbert K. Pleifer en een groep vrienden de COME in de Josef-Hirnstraße. In die tijd werd een "zichtbetonnen bunker" onder de refter een communicatiecentrum van de KOMM van topklasse. Jazzlegendes zoals Chet Baker of de Japanse free jazz speler Yōsuke Yamashita - die graag het klavier van een vleugel bespeelde - kwam en ging. Alleen, de bunker barstte al snel uit zijn voegen. Pleifer en zijn kameraden verhuisden naar de Anzengruberstraße in Pradl.

In Pradl ontstond de naam die synoniem zou worden voor het moderne, het swingende, het artistieke Innsbruck over de grenzen van Oostenrijk heen. Om toegelaten te worden tot de toen nieuwe locatie van de vereniging "Kunstdünger", moesten bezoekers een potplant meenemen als toegangsbewijs. Immers, de beroemde Weens Kunstorkest onder leiding van directeur Mathias Rüegg de première. De planten veranderden het café vervolgens in een ware jungle. Toen voorbijgangers wilden weten of zij de planten uit deze "kas" konden kopen, ontkenden de culturele werkers dit en zeiden dat zij alleen graszaad (!) in voorraad hadden. Maar de naam van een unieke culturele instelling was geboren: het "Treibhaus" Innsbruck zou voortaan schitteren als een heldere ster aan de culturele hemel van Oostenrijk, ja zelfs van Europa.

Dus "Kunstdünger" was de naam van de club die het programma in Pradl in die tijd organiseerde. Werner Pirchner, de briljante componist en vibrafonist, was er vanaf het begin bij en beschouwde het huis als zijn 'thuisstadion'. Bovendien Otto Grünmandl ("Politiek ben ik misschien een dwaas, maar privé weet ik waar ik over praat"), die al zijn programmapremières in Pradl hield. Zoals de ingenieuze 'eenmans stamtafel'. Hij bleef ook zijn hele leven verbonden met het Treibhaus.

Wat mij is bijgebleven zijn de voortdurende ruzies met de buren van de Pradl Tempel van Cultuur. Zij werden gealarmeerd door de vele fietsen die plotseling verschenen en het de geparkeerde auto's moeilijk maakten. Zoals gewoonlijk wilde men de jeugdige uitbundigheid met verboden uitbannen en gooide men voor alle zekerheid het kind met het badwater weg. In plaats van een fietsenstalling kwam er een totaalverbod voor bromfietsen in de Anzengruberstrasse. De voortdurende discussies over lawaai, fietsen en de geur van barbecues werkte zo op de zenuwen van de culturele werkers van Norbert Pleifer, dat zij naar alternatieven begonnen te zoeken.

Pleifer en zijn medewerkers verdienden hun "ridderorde" als culturele instelling met één enkel concert in de Bergisel. Daar trad Gianna Nannini in 1985 op in het springstadion voor meer dan 20.000 mensen. De achtergrond hiervan is een ander verhaal.

Het was in de winter van 1976, toen wij als toeschouwers de voornamelijk Italiaanse springruiters aanmoedigden tijdens de training voor de Olympische springwedstrijd op de Bergisel. Norbert mijmerde aan de zijkant over iets nogal vergezochts. Als er een podium was op het "kritieke punt", zou het stadion kunnen worden gebruikt als concertpodium. Hij begon te dromen van Miles Davis die hier optrad met zijn rug naar de Nordkette. Of Josef Hader, die op een jagersstoel aan 20.000 mensen sterke verhalen zou vertellen, precies op het kritieke punt.

Een kleine tien jaar later bracht hij zijn "spinning" in praktijk en haalde Gianna Nannini over om een concert te geven in de Sprungarena. Ook vandaag nog glinsteren zijn ogen als hij vertelt over het feit dat"uitgere kend een vrouw uit Wales ons Noord-Tirolers op de heilige berg van de Duitse Tirolers heeft doen schudden". Een gebeurtenis die destijds leidde tot een culturele discussie van een omvang die nog nooit eerder was vertoond. De politiek moest eindelijk de jeugdcultuur erkennen en de Treibhaus-krot vrijwel slikken. Het Treibhaus en zijn impresario waren aangekomen waar ze thuishoorden: op de troon van de hedendaagse cultuur in onze stad.

Oh ja, er is nog iets anders vermeldenswaard. Blijkbaar had Pleifer de paus Wojtyla een idee gegeven om als sjabloon te gebruiken. Drie jaar later, las hij een mis in het stadion. Het verschil? Terwijl Pleifer een rood-wit-rood plastic cordon gebruikte , verliep het bezoek van de Paus niet zonder prikkeldraad.

In 1986 werd hij eindelijk gebouwd, de Kultur-Turm in het midden van Innsbruck. Volgens de plannen van zijn architect-vrienden Rainer Köberl, Raimund Rainer en Gerhard Manzl, was het gemodelleerd naar een klassiek Shakespeare theater. Wat nu begon was een werkelijk sensationele ontwikkeling. Het heeft tot op de dag van vandaag een blijvend stempel gedrukt op het culturele leven en de ervaring in Innsbruck.

Internationale sterren vereren het huis en treden met zichtbaar plezier op in de achthoek van de toren. De Oostenrijkse cabaretscene heeft hier een gezellige 'huiskamer' ingericht. Hader, Dorfer, Vitasek, Resetarits en al hun namen treden graag op voor het publiek van Innsbruck. Culturele diversiteit en vrolijke feesten zijn sindsdien de toverwoorden. De vraag blijft hoe de directeur van het Treibhaus er telkens weer in slaagt om absolute wereldsterren van de muziekscene naar Innsbruck te lokken

Door te profiteren van de ligging van de stad, zegt Pleifer. "Innsbruck ligt op het kruispunt tussen Wenen en Parijs, Berlijn en Rome." Is het zo simpel? "In principe, ja. Zij zijn blij dat zij tussen de optredens in de grote steden in alle rust kunnen uitblazen. Wat alle sterren waarderen is de menselijke warmte die ze in de kas vinden. Velen noemen ons nu hun 'huiskamer'. Dan is er de Nordkette, die een diepe indruk op hen maakt. Voor velen is het Disney Land in het echte leven. En nu al verblijven ze een paar dagen in Innsbruck en voelen zich helemaal thuis."

Er was veel onderzoek en overredingskracht voor nodig om een wereldster naar Innsbruck te halen: Dollar Brand, die zich nu Abdullah Ibrahim noemt. De oudere generatie herinnert zich nog een Ö3 programma van Walter Richard Langer genaamd Vocaal, Instrumentaal, Internationaal geroepen. Toen hij Dollar Brand destijds voorstelde, zei een huisgenoot tegen Norbert dat deze man beslist naar Innsbruck moest worden gebracht. Wat ook echt gebeurd is. En het is Dollar Brand die Norbert echt bewondert en tot zijn persoonlijke vrienden mag rekenen.

20 jaar geleden werd de serre opnieuw opgebouwd en werd er een "onderwereld" aan toegevoegd. Met de kelder was een generatieproject zo goed als voltooid: Boven in de toren de ouders, soms grootouders, beneden in de kelder hun kinderen. Ze komen dan in het midden samen om pasta of pizza te eten in het restaurant van de 'Weiberwirtschaftrestaurant om pasta of pizza te eten.

Zelfs in tijden van pandemie heeft de kas kleurrijke sporen nagelaten. Gesteund door honderden mensen die bij de eerste Lockdown veel geld doneerden na een oproep tot donaties van de artistiek directeur van Treibhaus, kon Pleifer al zijn medewerkers (van de kleine serveerster tot de geluids- en lichttechnici) aan het werk houden en de muzikanten hoop geven. Aangemoedigd door de grote respons van zijn publiek, voerde hij het volgende idee al uit

Op 15 mei 2020 begon hij met het uitnodigen van alle plaatselijke muzikanten die op dat moment "uitgehongerd" waren, die al hun optredens en dus hun inkomsten volledig waren kwijtgeraakt. Pleifer probeerde ze 'op te peppen'. Zij kregen eten en drinken in de serre en konden muziek spelen tussen de gangen van een viergangenmenu. Wonder boven wonder stonden er vleugels, trommels en andere instrumenten naast de met tafelkleden bedekte tafel. Natuurlijk was er geen vastensoep voor de voorstelling, maar een vast honorarium, terwijl de artistiek leider met een collectezak vrijwillige giften voor het Treibhaus vroeg en daar tevreden mee was.

Naast de toren in het centrum van Innsbruck - in "gevaarlijke nabijheid van het Landestheater en het Dachl" (Pleifer) - creëerde de impresario 25 jaar geleden nog een andere steunpilaar. Hij speelde de Innsbruck zomer: Whenever it gets dark under the stars, 'Sotto le stelle'. Lang voordat cinema onder de sterren mode werd, had Pleifer het al uitgevonden voor Innsbruck. In Dietmar Zingl en Walter Groschup van Cinematograph/Leokino vond hij geschikte partners voor de realisatie ervan.

Sinds 1995 (!) hebben tienduizenden filmliefhebbers en nog meer vrienden hun zomeravonden doorgebracht in de historische ambiance van de voormalige wapenkamer van keizer Maximiliaan. Ze hebben gehuild, geschokt, bevroren en samen gelachen. Gedurende 25 jaar bracht Pleifer in augustus dag en nacht en jaar na jaar door als projectionist en sterrenpoetser in het voormalige wapenarsenaal van de keizer.

In de zomer van 2020 werd het echter donker - Corona had zich ook stevig genesteld in de openluchtbioscoop van Innsbruck. De zomerdroom van Pleifer was al afgeblazen. Maar het zou niet de koppige Oberlandler van Nauders zijn als hij het veld zou ruimen. "Het zal niet werken. Wie gaat ons het verhaaltje voor het slapengaan vertellen, uitgerekend dit jaar?" zei hij en hij vond zijn baby opnieuw uit.

Ok, de baby was al 25 jaar oud. Toch werd het misschien wel het meest spectaculaire communicatieve evenement sinds hij 25 jaar eerder "cinema onder de sterren" had uitgevonden. Het werd precies waar Pleifer altijd van gedroomd had. "Ik gaf mezelf het grootste geschenk," geeft hij toe. "Want eindelijk had ik mijn droomfabriek waar ik in al die dagdromen van had gedroomd". Het thema was snel gevonden, want Italië was definitief afgevallen als bestemming in 2020. Zo bracht hij Italië naar Innsbruck, Italiaanse musici en ensembles die elke avond afstemden met een concert. Het immense scala aan Italiaanse filmklassiekers van Fellini tot Celentano werd geprojecteerd in de hemel van de Innsbruckse zomernachten. Films die het verlangen naar het "land waar de citroenen bloeien" en de "dolce vita" heftig aanwakkerden.

Helaas was het vrijwel de culturele supernova die vorig jaar schitterde en vervolgens uitbrandde. Na 25 jaar verlaat Pleifer de openluchtbioscoop en laat het over aan de nieuwe generatie van de Leokino. "Na 25 jaar is dit geen kinderverwijdering meer," zegt hij in de richting van de betreurde filmfans.

Achteraf gezien had de laatste editie van Pleifers openluchtcinema nog iets weg van een latere habilitatie. Bondsvoorzitter Alexander Van der Bellen verleende hem in 2018 de beroepstitel van hoogleraar. Toen Pleifer er voor het eerst van hoorde, sloeg hij eerst Zweedse bommetjes in, die hij ter plekke opat. "Daarna wist ik tenminste waarom ik ziek was," grapt hij. Dat uitgerekend toenmalig gouverneur Günther Platter hem namens de bondspresident de titel moest toekennen - overigens een van de hoogste professionele onderscheidingen die de republiek toekent - was een mooie ironie. Het was een eerbetoon aan Pleifer's decennialange inzet als kritische geest en cultureel werker. Dat de gevestigde orde hem nu plotseling prees, was de andere kant van de medaille.

Het is jammer dat zijn moeder dat niet heeft mogen meemaken! Als drop-out in theologie en filosofie had Norbert zijn moeder op indrukwekkende wijze kunnen aantonen dat het mogelijk is de doctorstitel over te slaan op weg naar het professoraat. Dat zijn nieuwe, hoogst officiële functietitel hem niet vrijwaart van straf, moest hij meteen aan den lijve ondervinden. Toen hij in een weekend in zijn geboortedorp Nauders in een snelheidscontrole verzeild raakte, werd hij door een politieagent aan de kant gezwaaid. Goedendag, meneer Pleifer, zeiden ze. Dus mensen kennen hem nog steeds. Maar dat was alles. "Professor Pleifer, alstublieft. Zoveel tijd moeten we hebben," zei hij in zijn beste cabaretstijl. Het had geen zin. 15 euro was verschuldigd voor te hard rijden.

Over professoren gesproken: ik wist niet dat de toekenning van een beroepstitel gepaard ging met reële en enorme hindernissen. Een universiteit moest een deskundig advies opstellen voor de Bondspresident. In het geval van Pleifer was dat het Mozarteum in Salzburg. "Ze vroegen me of ik een portfolio kon samenstellen van mijn werk van de laatste decennia. Toen realiseerde ik me hoeveel er eigenlijk is," legt Pleifer uit.

Het Treibhaus is niet alleen beroemd om zijn unieke culturele programma. Honderden affiches die Norbert Pleifer in de afgelopen 45 jaar ontwierp, zijn meer dan alleen maar programmaboekjes. Ze zijn kunst. Hij dacht er echter anders over: Als de posters in de studentenhallen hangen, hoeven ze niet meer in de stad te hangen. Logo. Hij is er trots op dat "er bijna geen badkamer in Innsbruck is waar niet een van mijn posters hangt. Dat alleen al is genoeg voor een onderscheiding voor mij.

Zelfs de titel van professor kon hem er niet van weerhouden een depressie op te lopen bij zijn derde lockdown, zegt hij. Zijn 'Olympische Winterspelen', een reeks evenementen die eind 2020 exclusief in de open lucht plaatsvinden, is fantastisch van start gegaan. Geen wonder, zegt hij: "In Tirol zijn we gewend om urenlang in warme kleren te skiën of te rennen. Het is gemakkelijk om ook in de winter van cultuur te genieten." Hoe dan ook, de nauwgezette programmaplanning liep tot maart 2021 en omvatte hernemingen zoals het jazzontbijt en het kindertheater. De Russische mantels die het personeel droeg, prikkelden de fantasie. En dan het abrupte einde op 2 november 2020. De Derde Lockdown heeft letterlijk alle planning en inspanningen opgeslokt.

"Ik voelde me in de steek gelaten," zegt hij. Sindsdien kan hij geen woorden meer horen als "planning veiligheid". Het theater van aankondigingen van Oostenrijkse politici heeft hem dit voorjaar dicht bij een depressie gebracht. Hij wachtte met de organisatie van de Culturele Zomer dit jaar tot de opening van de afsluiting daadwerkelijk was hersteld.

Hoe creëer je eigenlijk zo'n kwalitatief hoogstaand zomerprogramma? "Ik stuurde een e-mail naar al mijn vrienden. "Word wakker", schreef ik hen, "kom naar Innsbruck voor een avontuur". We moeten de slapende prinses in de serretoren wakker maken". En zo ontstond een programma dat niet alleen unieke kunstenaars naar Innsbruck brengt. Het zijn de dagelijkse voorstellingen die het legendarische cultuurcentrum in het hart van de stad weer maken tot wat het voor de pandemie was: het culturele hart van Innsbruck.

Als ik, als vriend, de lof zing van het Treibhaus en zijn impresario, is dat één ding. Een andere is deze tekst, die afkomstig is van de grote Alfred Dorfer. Een prachtig compliment voor een instelling die Innsbruck de afgelopen vier decennia blijvend heeft veranderd:

IK KEN GEEN PLAATS

Ik ken geen plek in heel Oostenrijk die zo uniek en kleurrijk is als het Treibhaus in Innsbruck.

Waar moeders en peuters, jazzsterren en aankomende muzikanten, punkers en basisartsen, acteurs en krantenlezers komen en gaan.

Let wel: met respect voor elkaar.

De gebruikelijke plaatsen zijn de cabaretzalen. Dat is waar de cabaretiers zijn met hun publiek.

In de jazzclubs zijn de jazzspelers onder elkaar.

De moeders zijn of thuis of op de omheinde kinderspeelplaats.

Het Treibhaus, daarentegen, is alles in één en nog veel meer:

Een unieke speeltuin voor kleine en voor grote mensen.